Max Havelaar 

Eduard Douwes Dekker, Max Havelaar. Uitgeverij De Ruyter. Amsterdam 1860

 

Samenvatting 

Het eerste hoofdstuk vertelt over ‘Batavus Droogstoppel’. Een makelaar in koffie, die een plan heeft om een boek te schrijven over de koffiehandel en iedereen daarmee te waarschuwen voor slechte tijden die eraan zitten te komen. Droogstoppel ontmoet vervolgens een oude schoolkameraad genaamd Max Havelaar. Deze wordt door Droogstoppel steeds ‘Sjaalman’ genoemd, omdat hij een soort van sjaal over z’n schouders draagt. Vervolgens neemt Sjaalman contact op met Droogstoppel en biedt hem een pak geschreven teksten aan met het verzoek financieel borg te staan, mochten de teksten ooit in een boek verschijnen. Droogstoppel voelt hier in principe niets voor, maar ontdekt wel enkele bruikbare stukken tekst voor zijn boek. Omdat schrijven echter niet de sterkste kant is van Droogstoppel, vraagt hij zijn Duitse werknemer Ernest Stern om het verhaal te schrijven.

Tot grote ergernis van Droogstoppel schrijft Stern geen studie over de koffiehandel, maar een verhaal over de belevenissen van Max Havelaar te Lebak. Zo schrijft hij over Havelaars aankomst in Lebak, de kennismaking met zijn werknemers en zijn toespraak tot de inlandse ‘hoofden’. Hierin vertelt hij met name dat er een einde moet komen aan de misstanden. Droogstoppel is zeer ontevreden over Sterns werk en gaat hier dan ook zelf mee aan de slag. Zo schrijft hij een soort artikel waarin hij Stern betrapt op het voordragen van poëzie en probeert hem de onnozelheid hiervan te doen inzien. Vervolgens schrijft Stern verder over de problemen van Havelaar en vormt hiermee direct de inleiding op de geschiedenis van Saïdjah. Een kort en fictief verhaal waarin vertelt wordt over het treurige verleden van Saïdjah en zijn geliefde. Beiden vinden in de roman een afschuwelijk einde door het toedoen van de Nederlandse overheid en inlandse hoofden.

Na Droogstoppel en Stern komt er in het boek nog een derde schrijver naar voren genaamd ‘Multatuli’. Deze schrijver stuurt de anderen weg en neemt zelf het heft in handen. Hij gaat verder met een verdediging over de vreemde opbouw van zijn boek. Het verhaal staat tot dusver namelijk niet in verhouding met de werkelijke boodschap die hij graag wil overbrengen. In die boodschap vertelt hij over het feit dat veel Javaanse mensen nog steeds worden mishandeld en uitgebuit.

 

Verhaalanalyse 

Titelverklaring 

De titel van het boek 'Max Havelaar' is de naam van de hoofdpersoon in het verhaal. 

Ondertitel 

De ondertitel van het boek is 'of De Koffieveilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij'. Deze ondertitel slaat op een boek dat Droogstoppel samen met Ernest Stern wilde gaan schrijven over de koffiecultuur, aangezien dat de koffiecultuur veel inkomsten voor de Nederlandse Staat oplevert. 

Motto 

In het begin van het boek wordt er een onuitgegeven toneelspel beschreven. Dit kan als de motto van het boek worden gezien. In deze onuitgegeven toneelspel wordt Lothario ervan beschuldigd Barbertje te hebben vermoord. De rechter veroordeelt hem tot 'ophanging'. De rechter is vastbesloten; zelfs als hij Barbertje in levende lijve ziet blijft hij bij zijn besluit. Dit keer is de straf niet gebaseerd op moord, maar op eigenwaan.

Dit motto heeft veel met het boek te maken. In dit toneelspel wordt er iemand (Lothario) onrecht aangedaan, terwijl in het boek dit de inlanders in Indië zijn. Ook is er te lezen dat er iemand in het toneelspel (de rechter) overduidelijk meer macht heeft dan de anderen. In het boek zijn dit de Nederlandse Staat en de Regent van Lebak. 

Thema 

Strijd tegen onrecht: Multatuli beschrijft de situatie van de Inlanders in Indië. Zij worden onderdrukt en uitgebuit en dit komt allemaal door de mensen uit het Westen. Dit doen de mensen uit Westen, door de hoofden van het volk onder de knie te krijgen, waardoor de hoofden uiteindelijk hun eigen volk gaan uitbuiten. Max Havelaar wil strijden tegen deze vorm van onrecht en gaat protesteren

Discriminatie en racisme: De lokale bevolking in Nederlands-Indië wordt uitgebuit door de Nederlanders die nu over dit gebied ‘heersten’.

Macht: De regenten in Nederlands-Indië en de Nederlanders in dit gebied hadden veel macht over de lokale mensen en deze mensen hadden niks meer te zeggen.

Motieven

Ambtenarij: De gebeurtenissen in deze roman worden veroorzaakt door het ambtenarensysteem in Nederland en Nederlands-Indië. Je komt veel te weten over de machtsverhoudingen in Nederlands-Indië en hoe de lokale bevolking daar wordt uitgebuit.

Tijd en ruimte

De vertelde tijd in het boek kan in drie groepen onderverdeeld worden. De eerste groep is de tijd van Sumatra die zich afspeelde rond het jaar 1842. Hier is de vertelde tijd ongeveer een jaar. De tweede groep is de tijd in Lebak die zich afspeelde rond het jaar 1856. Tevens duurt deze vertelde tijd ongeveer een jaar. De derde en laatste groep is het heden van het boek en die speelde zich af rond het jaar 1860. Ook hier is de vertelde tijd ongeveer een jaar.

Het verhaal verloopt niet chronologisch. Ook bestaat het boek uit vele tijdsvertragingen. Deze tijdsvertragingen worden veroorzaakt omdat de schrijver de omgeving uitvoerig beschrijft en ook wordt de tijd vertraagd wanneer Havelaar over zijn geschiedenis vertelt.  Het boek bestaat uit vele flash-backs; deze dienen om een beter beeld te krijgen van de situatie aldaar.

Het begin van het boek speelt zich af in Sumatra, toen Havelaar nog jong en avontuurlijk was. Vervolgens speelt het verhaal zich af in Indië, in de streek Lebak. Havelaar was toen inmiddels volwassen. Het laatste gedeelte van het verhaal speelt zich af in Nederland, in Amsterdam. Hier is Havelaar erg arm.

Vertelinstantie 

In het boek is er sprake van een meervoudig vertelperspectief. Het verhaal is geschreven vanuit drie personen. In het eerste deel is Droogstoppel aan het woord als ik-verteller. Daarna is Stern aan het woord als ik-verteller. Tussendoor komt Droogstoppel ook nog een aantal keer aan het woord. Aan het einde van het voorlaatste hoofdstuk neemt de schrijver zelf het woord. In dit deel bedankt hij onder andere Stern, scheld hij Droogstoppel uit en richt hij zich tot Willem II.

 

Personages 

Max Havelaar: Max Havelaar is een 35-jarige man die werkzaam is als assistent-resident in Lebak, Indië. Hij is eerlijk en intelligent. Havelaar is sociaal bewogen en wil iets doen tegen de slechte omstandigheden waarin de inlanders leven. Hij is een heroïsch figuur in het verhaal, maar kan in feite niets uitrichten. Hij is eerlijk en intelligent. In het verhaal veranderd zijn situatie steeds: eerst is hij een jonge avontuurlijke man in Sumatra, daarna een volwassen man in Lebak en later een arme man in Nederland.

Batavus Droogstoppel: Batavus Droogstoppel is een gierig man die erg ingenomen is met zichzelf. Droogstoppel is een makelaar in koffie, die zeer materialistisch is ingesteld. Zijn principe is ‘waarheid en gezond verstand’. Poëzie is veel te zweverig voor hem. Hij hangt het christelijke geloof alleen aan, als hem dat uitkomt. Hij benadrukt steeds dat hij ‘’makelaar in koffie is bij firma Last & Co. Lauriergracht 37 in Amsterdam’’. 

Sjaalman: Sjaalman is het alter-ego van Max Havelaar. Hij heeft deze naam, omdat hij altijd een sjaal droeg. Hij is een oude schoolvriend van Droogstoppel.

Literaire vormen 

Het hoofdgenre van het boek is proza.

 

Opdracht Max Havelaar: 'De ideeën in vergelijking tot Max Havelaar'

Max Havelaar: 

Max Havelaar is een bestuursambtenaar in Lebak op Java. Hij ziet daar veel onrechtvaardigheid tegen de inheemse bevolking. Hij komt al snel in conflict met de plaatselijke heerser. Havelaar beschuldigt hem van onderdrukking en exploitatie van zijn volk. Omdat Havelaar niet genoeg bewijs heeft, moet hij uiteindelijk ontslag nemen. Het boek is geschreven als aanklacht tegen de heersende situatie in Nederlands-Indië. 

De Ideeën: 

De Ideeën zijn zeven bundels gevuld met 1200 stellingen en overwegingen, die zijn geschreven door Multatuli. In deze stellingen geeft Multatuli kritiek op verschillende aspecten van de maatschappij, de stellingen zijn vaak een paar bladzijdes of een paar pagina’s lang. In de bundels zijn ook verhalen verwerkt, dit is gedaan om de stellingen te verhelderen en om een voorbeeld te geven. Een van de bekendste verhalen in de bundels is Woutertje Pieterse, deze verhalen verschenen in bundel 11 uit 1864, bundel 5 en 6 uit 1873 en in de zevende bundel uit 1877. Een van die verhalen is de geschiedenis van Woutertje Pieterse. Het verhaal gaat over een Amsterdams jongetje dat opgroeit in de Franse tijd. Dit verhaal is gebaseerd op Multatuli’s eigen jeugd. Hij vindt de sociale druk op vrouwen en kinderen te groot en vindt dat ze meer vrijheid zouden moeten hebben. Dit verhaaltje zit in een bundel die kritiek geeft op opvoeding. Multatuli had financiële problemen en bezuinigde daarom om het aantal vellen dat hij gebruikt door maar 1 vel per week te leveren. Hierdoor duurde het heel lang voordat alle zeven bundels geschreven waren, maar hij bouwde geen schulden op. 

Vergelijking:  

Het boek Max Havelaar heeft zowel een titel als ondertitel. De Ideeën heeft wel een titel, maar geen ondertitel. Dit komt waarschijnlijk omdat Max Havelaar een boek is met één verhaallijn en de Ideeën verschillende verhalen waar je dus niet 1 titel aan kan geven. Wel heeft het boek Max Havelaar net als de Ideeën kritiek op de maatschappelijke ontwikkelingen. Ook heeft zowel het boek als de bundel een maatschappelijke titel. Max Havelaar heeft echter een verhaallijn die doorloopt door het hele boek en De Ideeën bestaat uit kleine verhalen die steeds een andere verhaallijn hebben. In het boek Max Havelaar zijn er centrale personages die het doorgaans het hele boek terug blijven komen. Bij De Ideeën zijn er geen centrale personages, dit komt, omdat erin elk verhaal een nieuwe personage zit en die personages niet terugkomen in de rest van de bundel. Multatuli gebruikt wel in beide literatuurwerken dezelfde methode om personages uit te werken. Max Havelaar heeft maar een paar centrale thema’s waartegen De Ideeën heel veel verschillende thema’s heeft. Qua leesniveau is Max Havelaar een stuk makkelijker te lezen dan De Ideeën, dit is omdat het een lopend verhaal is zonder onderbrekingen. Beide boeken zijn een autobiografie met Max Havelaar en Woutertje Pieterse als een voorbeeld van Multatuli’s karakter.

 

Bronvermelding 

- https://boeken-top-10.nl/max-havelaar-samenvatting-info-aanvullende-uitleg/

- https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-max-havelaar-door-multatuli-41949