Hersenschimmen 

J. Bernlef (Hendrik Jan Marsman)

1e druk, 1984 

Querido uitgeverij BV, Amsterdam 

 

Inhoud

Hersenschimmen vertelt het verhaal van iemand die langzaam maar zeker begint te dementeren en de gevolgen die dit voor hem en zijn omgeving heeft. Maarten en Vera Klein wonen al jaren in Gloucester, een plaats in de Verenigde Staten. Maarten wordt heel snel dement. Het geheugenverlies liedt er toe dat Maarten heden en verleden door elkaar gooit. Hij denkt bijvoorbeeld steeds dat hij naar de vergadering van de IMCO moet, terwijl hij daar al jaren niet meer werkt. Ook denkt hij steeds dat het oorlog is en dat de Amerikanen (Hij woont in een Amerikaanse stad) om hem heen de bevrijders zijn. Omdat Maarten denkt dat hij in het verleden leeft, vertelt hij daar ook over. Zo verteld hij bijvoorbeeld over het bureau van zijn vader en over zijn vroegere vriendinnetjes. Maarten begint rare dingen te doen, zoals een stoel door een ruit gooien om zijn hond binnen te laten en uiteindelijk weet hij niets meer, zoals duidelijk is weergegeven in het laatste hoofdstuk. Hier bestaan de zinnen alleen nog maar uit losse woorden. Ondanks alles blijft Maarten toch zelfverzekerd en zegt hij dat hij de situatie volledig onder controle heeft. 

 

De verdieping

Compositie en tijdsverloop 
Het verhaal is een Ab ovo. Het verhaal  begint namelijk bij het begin en hierdoor komt er geen voorgeschiedenis terug in de loop van het verhaal. Het begin in het boek is de eerste dag waarop de vrouw van Maarten, Vera, merkt dat er iets aan de hand is met Maarten. De vertelde tijd ongeveer een drie maanden, omdat het verhaal zich een hele winter afspeelt. Het verhaal is tevens in een chronologische volgorde geschreven, maar ondanks dat zitten er toch nog veel flashbacks in het verhaal. De flashbacks zijn de herinneringen die Maarten doen denken aan zijn verleden. Hierdoor komen er lange stukken teksten terug in het verhaal die als terugblikken dienen. 

Ruimte 

De plaats waar het verhaal zich voor het grotendeels afspeelt is in Gloucester, een Amerikaanse stad. Hier woont Maarten Klein samen met zijn vrouw Vera. Daarnaast spelen de flashbacks, die in het verhaal terugkomen, zich af in Nederland en in Parijs. Deze terugblikken spelen zich hieraf, omdat Maarten steeds meer last krijgt van dementie en hierdoor krijgt hij terugblikken dat hij zich weer in Nederland bevindt bij zijn vader.

De wijze van vertellen 

Het verhaal wordt verteld door een ik-verteller die ook nog eens de hoofdrolspeler in het boek is. De ik-verteller in dit boek is Maarten Klein en tijdens het lezen van het boek krijg je veel interessante informatie mee, waarvan de hoofdrolspeler zelf ook niet wist dat dat zou gebeuren. Tevens begin je Maarten goed te kennen, doordat je ziet wat er allemaal in zijn hoofd omgaat. Hierdoor komt het wel binnen bij je wat een dementie nou precies met iemand kan doen. Een zin die in het boek terugkomt is “Dan heeft de wereld weer vat op me en kan ik weer meebewegen”.

Thema

Het belangrijkste thema in dit boek is dementie. Tijdens het lezen van het boek zie je voornamelijk het proces van hoe iemand dement wordt. Zo is in het begin van het boek nog niet veel aan de hand met Maarten en hij merkt ook nog niet dat er iets mis is met hem. Maar naarmate je verder in het verhaal komt zie je steeds meer symptomen van dementie komen. Zo kwam erin het boek terug dat Maarten niet meer zijn eigen vrouw herkende. 

Personages 

De drie belangrijkste personages die in het boek voorkomen zijn: Maarten, Vera en Dokter Eardly. 

Maarten Klein is een man van 71 jaar oud die samen met zijn vrouw Vera in Gloucester in de Verenigde Staten woont. Echter is hij gewoon in Alkmaar geboren, maar woont al voor een lange tijd in Amerika. Maarten Vera hebben samen twee kinderen genaamd, Kitty en Fred. Zij wonen in Nederland. Maarten heeft rechten gestudeerd en werkte als notulist bij het bedrijf IMCO in Boston. Ondanks dat Maarten met pensioen is, heeft hij toch besloten om in Amerika te blijven wonen en niet terug te komen naar Nederland. In de loop van het boek zie je dat Maarten steeds verder aftakelt doordat hij begint te dementeren. 

Vera Klein is de vrouw van Maarten. Ze is al 50 jaar met hem getrouwd en moet hopeloos toekijken hoe Maarten in snel tempo dement wordt. Ze heeft vroeger in de bibliotheek gewerkt en volgens een beschrijving die Maarten in het boek gaf is Vera een knappe, maar magere vrouw. Ze houdt vreselijk veel van haar man en is heel sterk, dit blijkt uit alles wat ze voor hem doet om het te steunen in de ziekte. 

Dokter Eardly is de dokter naar wie Vera toe gaat als ze ziet dat Maarten steeds vaker dingen vergeet. Deze arts denkt het op te kunnen lossen met medicijnen en rust. Hij komt regelmatig langs om te kijken hoe het gaat met Maarten. Het is wel een vriendelijke man, maar hij heeft, vooral in het begin van het verhaal, de ernst van de situatie niet door.

Titel, ondertitel en motto 

De titel van het boek is 'Hersenschimmen'. Hersenschimmen slaat op het feit dat de hoofdpersoon Maarten zich steeds meer dingen gaat inbeelden die er niet zijn. Hij denkt dat er iets gebeurt, maar dit is dan een inbeelding van het hoofd, oftewel dit zijn hersenschimmen. Het boek heeft geen ondertitel, maar er is wel een motto. Het motto is als volgt: 

‘A touching dream to which we all are lulled
But wake from separately’

Dit betekent: 'Een mooie droom waar iedereen wordt ingewiegd, en elk afzonderlijk uit wakker wordt'. 
Dit motto slaat op de geestelijke afstand die begint te ontstaan tussen Maarten, die dement aan het worden is en zijn vrouw 

 

Literaire vormen 

Het boek behoort bij de hoofdgenre proza. Deze genre hoort bij dit boek, omdat het een doorlopend verhaal is waar geen rijm in voorkomt. 

 

Keuzeopdracht 

Ik heb gekozen om twee gedichten voor de keuzeopdracht te gebruiken. Het eerste gedicht gaat over dementie. Ik heb voor dit gedicht gekozen, omdat het belangrijkste thema in dit boek dementie is. Ook heb ik ervoor gekozen, omdat heel veel mensen, en dan voornamelijk ouderen, kampen met dementies en er zelf niks aan kunnen doen. Het tweede gedicht dat ik gekozen heb is liefde. In het verhaal zie je heel goed heel veel Vera van haar man houdt, ondanks dat hij geen idee heeft wie zij nou eigenlijk is. Ik vind het daarom heel speciaal dat zij hem blijft steunen door die moeilijke tijd. 

 

 

Dementie 

Wie? Wie vertelt me wie ik ben, 

Als ik straks mezelf niet meer herken?

Zeg me wie ik was, hoe ik bouwde, hoe ik droomde: 

Van toen ik nog zelf mijn eigen ik bewoonde. 

 

Het ritme vandaag kan ik niet volgen. 

De wereld van nu draait veel te snel door. 

Heel onbewust door mijn ziekte verzwolgen, 

Blijf ik er zijn met wat ik verloor. 

 

"Laat me niet los en blijf van me houden!"

Ook al verdwalen mijn zinnen zo wijd. 

Jij kan in mij slechts de onrust weerhouden. 

Wat was, blijft leven in liefde altijd. 

 

 

Je bent belangrijk 

Je bent belangrijk 

Wat een ander ook zegt 

Wat er soms ook niet lukt 

En voel je een innerlijk gevecht 

 

Je bent belangrijk 

Omdat je doet wat je kunt 

Gewoonweg omdat je er bent 

Is jou het geluk gegund 

 

Je bent belangrijk 

Net zo belangrijk als iedereen 

Je bent belangrijk 

Zoals jou is er geen een 

 

Bronnen 

- https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-hersenschimmen-door-j-bernlef-50002 

- https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-hersenschimmen-door-j-bernlef-46431 

- https://www.scholieren.com/verslag/boekverslag-nederlands-hersenschimmen-door-j-bernlef-112451