De tweeling  

Tessa de Loo, De tweeling. Uitgeverij De Arbeiderspers. Amsterdam 1993 (75^e druk, 2015)

 

Samenvatting 

In de herfst van 1990 verblijft de 74-jarige Lotte Goudriaan enige weken in het kuuroord Spa in de Belgische Ardennen. Zij lijdt aan artrose en de kuur die zij volgt, is bedoeld om haar pijn te verlichten. Op de derde dag ontmoet zij in de rustzaal van het Thermaal Instituut een Duitse vrouw van haar leeftijd. Zij is ook wegens versleten gewrichten bezig aan een kuur. De vrouw blijkt afkomstig te zijn uit Keulen en dat is ook de stad waar Lotte geboren is. Snel wordt duidelijk dat de Duitse, Anna Grosalie genaamd, de tweelingzus van Lotte is. Toen zij zes jaar oud waren, overleden hun ouders kort na elkaar. De familie besloot daarop dat Anna bij een oom en een tante op het Duitse platteland zou worden opgevoed, terwijl Lotte werd ondergebracht bij het gezin van een neef van de vader in Nederland. Door slechte verhoudingen binnen de familie, maar vooral door de oorlog zijn de twee zussen elkaar uit het oog verloren. Na hun gedwongen scheiding hebben ze elkaar slechts twee keer ontmoet, de laatste keer vlak na de oorlog. Hun toevallige weerzien na al die tijd is vanzelfsprekend een emotionele aangelegenheid. Tijdens wandelingen in de bosrijke omgeving van Spa, in de conversatiezaal van het Thermaal Instituut, in een restaurant of in een van de lokale patisserieën vertellen zij elkaar wat ze hebben meegemaakt, sinds ze als jonge kinderen gescheiden werden. Daarbij passeert vooral de eerste dertig jaar de revue. 

Anna komt na de dood van haar ouders terecht in een arm katholiek dorpsmilieu aan de rand van het Teutoburgerwoud. Haar grootvaders boerderij wordt geleid door haar oom Heinrich. Zijn vrouw Martha maakt het leven voor Anna bijna ondraaglijk. Wanneer ze in de puberteit belangstelling voor een jongen toont met veel sympathie voor het opkomende nationaalsocialisme, straft haar oom dat af met fysieke mishandeling. Ze wordt dan enige tijd uit huis genomen om in een klooster op krachten te komen, waarna ze weer teruggaat naar de boerderij onder het toeziend oog van de kinderbescherming. Rond haar twintigste ontvlucht Anna de boerderij van haar oom en keert zij in haar eentje terug naar Keulen, waar ze een baan vindt als dienstmeisje. In vergelijking met de jeugd van Anna is die van Lotte vrijwel zorgeloos verlopen. Zij groeit op in de mooie, bosrijke omgeving van het Gooi in een niet-godsdienstig milieu. Haar pleegvader houdt zich vooral bezig met het lezen van Marx en de ontwikkeling van geluidstechniek. Lottes jeugd staat in het teken van de muziek en ze krijgt alle gelegenheid om haar zangtalent te ontplooien. Het huwelijk van haar nieuwe ouders is echter niet optimaal. Naarmate de jaren dertig verstrijken neemt in Lottes omgeving de bezorgdheid toe over de politieke en maatschappelijk veranderingen in het naburige Duitsland. 

Wanneer het Duitse leger Polen binnenvalt en de Tweede Wereldoorlog, heeft Anna een betrekking als kamermeisje bij een adellijke familie op een landgoed aan de rand van Keulen. Lotte achterhaalt haar adres en nieuwsgierig geworden naar haar eigen wortels, besluit ze haar tweelingzus te gaan opzoeken. Hun ontmoeting tijdens oudjaar is echter een tegenvallende gebeurtenis voor Lotte. Zij kan het weerzien met Anna en haar eigen geboorteland niet los zien van haar kennismaking met het nazisme, dat zich overal zichtbaar in het Duitse dagelijkse leven heeft genesteld. Hoewel de Duitse inval in Nederland nog vijf maanden op zich zou laten wachten, krijgt voor Lotte het begrip ‘vijand’ voor het eerst van haar leven een concrete betekenis. Na de bevrijding van Nederland gaat Lotte met haar man in Den Haag wonen. Enige tijd na de oorlog weet Anna haar adres te achterhalen. Bij haar bezoek in Den Haag wil Lotte echter niets van Anna weten; ze weigert zelfs Duits met haar te spreken en voor zover er sprake is van een dialoog fungeert de echtgenoot van Lotte als tussenpersoon. Lotte en haar man (die tien jaar voor het weerzien in Spa is overleden) zullen vijf kinderen krijgen. Anna hertrouwt niet en zal jarenlang bij de kinderbescherming werkzaam zijn.

Aan het begin van de derde week in Spa, op de ochtend na het laatste gesprek tussen de twee zussen, sterft Anna in een veenturfbad aan een hartaanval. Wanneer een medewerker van het Thermaal Instituut aan Lotte vraagt naar haar band met de vrouw, antwoordt zij aarzelend, maar toch geëmotioneerd dat Anna haar zuster is. Vol wroeging beseft Lotte op dat moment dat haar erkenning van de familieband met haar Duitse wederhelft te laat is gekomen.

 

Verhaalanalyse 

Titelverklaring 

De titel van het boek ‘De tweeling’ is gemakkelijk te verklaren. De titel slaat namelijk op de twee hoofdpersonen in het verhaal, Lotte Goudriaan en Anna Grosalie. Lotte en Anna zijn tweelingzussen die elkaar toevallig na een geruime tijd weer met elkaar herenigd worden. 

Ondertitel 

Echter bevat het boek geen ondertitel.

Motto 

Op de vijfde bladzijde van het boek, voordat het echte verhaal begint, is er een motto te vinden. Het motto die op deze bladzijde staat is als volgt:

 

“Die Welt ist weit,

Die Welt ist schön,

Wer weiss ob wir uns wiedersehen.”

 

Dit motto is in het Duits geschreven en de vertaling van het motto is als volgt:

 

“De wereld is groot,

De wereld is mooi,

Wie weet of wij elkaar terugzien”

 

Dit motto verwijst dus naar de scheiding van Anna en Lotte op zesjarige leeftijd en is het dus de vraag of de tweeling elkaar ooit in het leven herenigd zullen worden. Er is dus een verband tussen het motto en het verhaal, aangezien de tweeling elkaar na een geruime tijd weer tegenkomen in de Spa. Hierbij vertellen zij elkaar over hun leven en merk je dat beide zussen een hele andere levensloop hebben meegemaakt.

Thema 

Het thema van het boek is hereniging. De twee zussen komen elkaar naar een geruime tijd weer tegen in het kuuroord Spa en hier worden ze dus voor altijd met elkaar herenigd. In het boek is er naast deze hereniging, ook nog twee andere herenigingen geweest. Echter liepen deze herenigingen uit tot een mislukking. Bij de eerste hereniging, die op oudejaars plaatsvond, waren de meiden van elkaar vervreemd en namen ze beiden hun eigen weg. Bij de tweede hereniging wilde Lotte niks met Anna te maken hebben en ook hier namen ze hun eigen weg. De derde en tevens laatste hereniging zorgt ervoor dat de meiden voor altijd met elkaar herenigd zijn, aangezien dat Anna overleden is aan een hartaanval en er dus nooit meer een nieuwe hereniging kan plaatsvinden. Het thema van het verhaal is dus duidelijk en dat is onder andere in de volgende zin te lezen: 'De onontkoombare familieband bleef zijn rechten opeisen, of ze wilden of niet. Iets dwong ze steeds maar tegen de stroom in te blijven roeien, in elkaars richting – de een in actieve veroveringszucht, de ander als willoos slachtoffer van een ergerlijk soort aantrekkingskracht waaraan ze geen weerstand kon bieden.' (bladzijde 444) 

Motieven 

In het boek komen er meerdere motieven voor. De drie motieven die in het boek voorkomen zijn: de dood, de herenneringen en de teleurstellingen.

De dood: Het motief de dood komt het meest voor in het verhaal. Het verhaal speelt zich grotendeels af in de tijd van de Tweede Wereldoorlog en in de Tweede Wereldoorlog zijn er veel doden gevallen, waaronder joden en verzetsstrijders. Naast de oorlogsslachtoffers zijn de vader en moeder van de tweeling overleden, waardoor zij van elkaar gescheiden worden. In de loop van het verhaal gaan er ook nog dierbaren van de zussen dood, zoals de man van Lotte en ook de man van Anna. Uiteindelijk overlijdt Anna aan het einde van het verhaal aan een hartaanval.

De herenneringen: het verhaal bestaat voornamelijk uit herinneringen van de  tweeling. Zo vertellen de zussen aan elkaar hun levensverhalen en is er te lezen dat de zussen een hele verschillende levensloop hebben gehad. Ook komen er herinneringen voor waarbij de tweeling met elkaar herenigd zijn, alleen deze herenigingen pakten niet goed uit. 

De teleurstellingen: Nadat de Tweede Wereldoorlog afgelopen was, ging Anne Lotte bezoeken in Den Haag. Dit liep echter niet goed uit, want Lotte wilde niks van Anna weten en ook niks met haar te maken hebben. Dit zorgde voor een grote teleurstelling bij Anna. Ook heeft Anna gedurende haar leven gehad, omdat ze heel hard heeft moeten werken en ook nog eens haar man verloren is.

Tijd en ruimte

De tijd waarin het ‘werkelijke’ verhaal zich afspeelt is in het jaar 1991. Dit ‘werkelijke’ verhaal heeft een tijdsduur van ongeveer twee weken, want op de eerste dag komen de tweelingzussen elkaar weer tegen na een geruime tijd en op de laatste dag, ongeveer de veertiende dag, overlijdt Anna. Alleen in deze twee weken tijd komen er meerdere periodes voor in het verhaal die ver teruggaan in de tijd, waardoor de tijdsduur groter wordt. Zo gaat in het begin van het verhaal over de tijd dat de zussen gescheiden waren van elkaar en bij wie ze terechtkwamen. Daarna gaat het verhaal voornamelijk over de tijd in de Tweede Wereldoorlog en wat de zussen in deze tijd hebben meegemaakt. In het einde van het boek gaan we weer terug, het boek begon tevens in deze tijd, naar de ‘werkelijk’ tijd waar de zussen 74 jaar oud zijn. Zo zie je maar dat de periodes een tijdsduur hebben van 75 jaar, aangezien de geboorte van Anna en Lotte (1916) in het verhaal voorkomt tot het jaar dat Anna overlijdt in het kuuroord (1991).

Tevens wordt het verhaal in een chronologische volgorde vertelt, maar wel met meerdere flashbacks. Deze flashbacks gaan over het leven van zowel Anna als van Lotte en de redenen waarom de zussen zich ze zo tegenover elkaar gedroegen toen ze twee keer de kans hadden op een goede hereniging die telkens tot een mislukking uitliep. Deze flashbacks worden echter chronologisch vertelt gedurende het verhaal en dat is ook terug te zien aan de drie delen waar het boek mee onderverdeeld is:

Deel 1: Interbellum

Deel 2: Oorlog

Deel 3: Vrede

Het verhaal speelt zich op meerdere plaatsen af. De belangrijkste plaats waar het ‘werkelijke’ verhaal zich afspeelt is de plaats Spa dat gelegen is in België. Hier komen de zussen elkaar na een geruime tijd weer tegen in een kuuroord in Spa en vertellen ze elkaar over hun verleden. Een andere gezamenlijk plaats van de zussen is de Duitse stad Keulen (Köln). Hier groeiden de zusjes samen op, totdat ze op zesjarige leeftijd van elkaar gescheiden werden en beide ergens anders opgevoed werden. Anna ging naar oom en tante in Zuid-Duitsland, vlak bij het Teutoburgerwald en Lotte werd opgevoed in het Gooi in Nederland.

Vertelinstantie 

Het verhaal wordt verteld door een alwetende verteller. De verteller heeft geen rol in het verhaal, maar weet wel alle gedachten en herinneringen van de hoofdpersonen te vertellen. De ene keer vertelt de alwetende verteller over het leven van Lotte en de andere over het leven Anna. Een voorbeeld van een zin die de alwetende verteller verteld in het verhaal is: ‘De geschiedenis die volgt was er waarschijnlijk niet geweest als Lotte ook in het Frans had geantwoord. Maar in een opwelling van roekeloosheid zei ze: ‘Ja, das Wasser können Sie trinken.’ (bladzijde 13)

 

Personages 

Lotte Goudriaan is 74 jaar en geboren in de stad Keulen in Duitsland. Zij lijdt aan artrose en ze is de tweelingzus van Anna Grosalie. Nadat beide ouders kort na elkaar overleden zijn, wordt ze gescheiden van haar tweelingzus en wordt ze meegenomen naar Nederland. Ze groeit op in Nederland en ze voelt zich dan ook een echte Nederlander. Ook is met twee mannen getrouwd die tevens beide Joods waren. Haar verloofde komt in de Tweede Wereldoorlog om, waardoor ze uiteindelijk met haar man Ernst trouwt. Na de Tweede Wereldoorlog wilt ze niks meer met Duitsland te maken hebben en ook niet met haar tweelingzus. Als ze dan haar zus Anna tegenkomt in Spa, vindt ze het erg moeilijk om haar weer toe te laten in het haar leven. In het verhaal overlijdt zijn uiteindelijk in het kuuroord. Gedurende het verhaal komt Lotte over als een rustig karakter, maar ze is wel terughoudend. Ze is een flat karakter.

Anna Grosalie is ook 74 jaar en geboren in de stad Keulen in Duitsland. Zij is de tweelingzus van Lotte Goudriaan en zijn lijdt ook aan artrose. Nadat beide ouders kort na elkaar overleden zijn, wordt ze gescheiden van haar tweelingzus en wordt ze meegenomen naar het Duitse platteland, waar  ze bij haar oom en tante opgroeit. Haar oom en tante zorgen ervoor dat Anna een onverdraaglijk leven krijgt, maar hier komt ze sterk uit. Anna krijgt een man, maar die sterft in de Tweede Wereldoorlog. Als ze haar zus Lotte tegenkomt in Spa, wil ze haar graag leren kennen en haar alles vertellen. Gedurende het verhaal komt Anna over als een intelligent, maar ook druk karakter die een goed geheugen heeft. Ze is een round karakter.

 

Literaire vormen 

Het hoofdgenre van het boek is proza.

 

Eindoordeel ☆☆☆☆ 

Ik vond het boek ‘De Tweeling’ een prachtig boek om te lezen. Het verhaal is uniek en realistisch, waardoor je telkens verder wilde lezen in het boek. Bovendien speelt de Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol in het verhaal en dit wordt dan ook altijd als een aangrijpend onderwerp gevonden in boeken. Ook in dit verhaal was de Tweede Wereldoorlog een aangrijpend onderwerp en in het boek was ook duidelijk te lezen wat voor impact de oorlog had op beide zussen. De zussen werden steeds meer vervreemd van elkaar en wilden niks meer met elkaar te maken hebben, waardoor er eigenlijk nooit een band is ontstaan tussen de twee zussen en dit was dan ook aangrijpend om te lezen.

Echter was het niet altijd gemakkelijk om door het boek heen te komen, omdat er gedurende het verhaal toch wel wat langdradige stukken voorkwamen, waardoor het net leek of dat het verhaal nergens naartoe leidde. Hierdoor was het soms moeilijk om de rode draad van het verhaal weer op te kunnen pakken. Ook was het er geen duidelijk sprong naar het ‘werkelijke’ verhaal en de flashbacks, waardoor je soms niet wist over welke tijd ze het hadden.

Ik zou het boek zeker aanraden aan familie en vrienden, omdat het een uniek en realistisch verhaal heeft en het boek ook een deel te maken heeft met de Tweede Wereldoorlog en wat voor impact deze oorlog heeft gehad op beide zussen. Het boek is soms lastig te lezen, aangezien er wat langdradige stukken in voorkomen en het soms net lijkt of dat het verhaal nergens naartoe gaat. Ook de sprong tussen het ‘werkelijke verhaal’ en de flashbacks wat moeilijk te zien, maar ondanks dit was het een interessant en aangrijpend boek om te lezen!

 

Keuzeopdracht (Schrijf een dagboekfragment vanuit de hoofdpersoon)

Datum: 1991

Lieve dagboek, vandaag is er iets heel ernstigs gebeurd.

Mijn liefste zuster is vandaag overleden aan een hartaanval.

Ik had haar nog zo veel willen vertellen over mijn leven en

Ik had ook nog zo veel meer van haar leven te weten willen

Komen, alleen daar is het nu helaas te laat voor. Ik kan het

Nog steeds niet geloven dagboek, dat ik na zo’n lange tijd

Mijn zuster niet gezien te kunnen hebben, eindelijk de kans

Kreeg om een deel uit te maken in haar leven en zij in mijn

Leven, maar dit duurde echter maar een paar dagen. Ik voel

Me zo  verdrietig en ook zo leeg en ik krijg ook geen hap

door mijn keel. Om mijn verdriet te kunnen verwerken, heb

Ik een gedicht geschreven voor mijn zuster. Ondanks dat ze

Hem nooit zal kunnen lezen, deed dit mij goed.  

 

Het gedicht 

Lieve zuster,

Wat was het een genoegen om jou nog te mogen ontmoeten na een lange tijd

Helaas ben je er nu niet meer en dat maakt mijn droevig en heb ik ook veel spijt.

Jij wilde het goed maken, maar ik was zo gemeen en wilde dat niet.

En nu ben ik degene met het meeste verdriet.

Ik had met niemand anders dan met jou mijn leven willen delen

Maar helaas was dit geen sprookje met een goed eind met prinsen en kastelen

Ik wou dat ik de tijd kon terugdraaien

En dat we dit allemaal konden laten overwaaien.

Echter is dit niet meer mogelijk, want je bent er niet meer

En dat doet mijn ontzettend veel zeer.

 

Bronvermelding 

- https://nl.wikipedia.org/wiki/De_Tweeling_(boek)